Η επίδραση των ψηφιακών μέσων στην κοινωνικό-συναισθηματική ανάπτυξη παιδιών και εφήβων

Μας απασχολεί όλους ολοένα και περισσότερο η “εμπλοκή” της τεχνολογίας στη ζωή μας. Τι γίνεται όμως με την επίδραση των ψηφιακών μέσων στην κοινωνικο-συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών και των εφήβων;

ΜΙΑ ΣΥΝΤΟΜΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ

• Τα ευρήματα που έχουμε από μελέτες σε σχέση με το παιδί και την έκθεσή του στα ψηφιακά μέσα (τηλεόραση, ηλεκτρονικός υπολογιστής, κινητό τηλέφωνο, tablet) είναι στις περισσότερες περιπτώσεις αποθαρρυντικά, είτε αυτό αφορά παιδιά σχολικής ηλικίας, είτε εφήβους.
• Οι επιδράσεις που έχουν στην ανάπτυξη των παιδιών τα ψηφιακά μέσα φαίνεται να είναι αρνητικά, όσον αφορά τη νοητική, τη ψυχολογική, την κοινωνική, αλλά και τη σωματική τους ανάπτυξη.
• Στα παιδικά μάτια ο κόσμος των ψηφιακών μέσων είναι ελκυστικός λόγω της αμεσότητας της εικόνας, των χρωμάτων, της κίνησης και του ήχου.

ΑΡΝΗΤΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ

• Πολλές φορές μετατρέπονται σε μπέιμπι-σίτερ ή και παιδαγωγό, όταν οι γονείς είναι απασχολημένοι ή κουρασμένοι και δεν έχουν διάθεση να ασχοληθούν με τα παιδιά τους.

• Το παιδί που αφιερώνει τις περισσότερες ώρες του μπροστά σε μια οθόνη περιορίζει την κίνηση, το παιχνίδι και την επαφή με τους συνομηλίκους του.

• Συχνά τα μεγαλύτερα παιδιά παραμελούν τα μαθήματά τους και κλείνονται στον εαυτό τους. Τείνουν να εμφανίζουν αύξηση σωματικού βάρους, παθητικότητα, ανηδονία, ευερεθιστότητα, διαταραχές στον ύπνο τους.

• Δημιουργεί στα παιδιά μια πλασματική εικόνα της πραγματικότητας.

• Αύξηση της συχνότητας των κρουσμάτων κυρίως σε εφήβους που εμφανίζουν εθισμό από τα ψηφιακά μέσα, που αποτελεί πλέον επισήμως ψυχιατρική διαταραχή και έχει ενταχθεί στα ταξινομικά κριτήρια του διαγνωστικού και στατιστικού εγχειριδίου για τις ψυχικές διαταραχές DSM-V.
• Αυτό το εθιστικό αποτέλεσμα είναι ο λόγος άλλωστε που ο Dr. Peter Whybrow, διευθυντής του τμήματος νευροεπιστήμης στο UCLA αποκαλεί τις οθόνες “ηλεκτρονική κοκαϊνη”.

ΘΕΤΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ

• Υπάρχουν σπουδαίες επιμορφωτικές εκπομπές και ενδιαφέροντα ντοκιμαντέρ που εμπλουτίζουν τις γνώσεις τους και τους δημιουργούν κίνητρο για μάθηση.

• Μέσω των παραπάνω εκπομπών τους δίνεται η ευκαιρία να γνωρίσουν τον κόσμο, να διευρύνουν τα ενδιαφέροντά τους και να εμπλουτίσουν το λεξιλόγιό τους.
• Τέλος, υπάρχουν εκπαιδευτικά λογισμικά και εκπαιδευτικά παιχνίδια που υποβοηθούν με ευχάριστο-παιγνιώδη τρόπο τη μαθησιακή διαδικασία και συνακόλουθα ενισχύουν το μαθησιακό κίνητρο των παιδιών.

ΤΙ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΚΑΝΟΥΝ ΟΙ ΓΟΝΕΙΣ

• Να επιλέγουν μαζί με το παιδί τις εκπομπές ή τα διαδικτυακά παιχνίδια  που μπορεί να βλέπει ή να παίζει.
• Να παρακολουθούν τακτικά και μαζί με τα παιδιά τους τηλεοπτικές εκπομπές, διαδικτυακά παιχνίδια, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης εξηγώντας τι απ’ όλα αυτά που βλέπουν είναι αληθινό και τι ανήκει στη σφαίρα της φαντασίας.
• Να προτείνονται στο παιδί και άλλες δραστηριότητες όπως να παίζει με τους φίλους του, να συμμετέχει σε οργανωμένες εξωσχολικές δραστηριότητες (π.χ. αθλητισμός, μουσικο-κινητικές δραστηριότητες, θεατρικές ομάδες κ.α.).
• Κανένα παιδί δεν προτιμά να βλέπει τηλεόραση ή να περνά πολλές ώρες στον Η/Υ, αν υπάρχει η επιλογή της επαφής και της ποιοτικής συνδιαλλαγής με τους γονείς του.
• Συζητήστε μαζί τους για το τι τους έκανε εντύπωση και εντάξτε αυτές τις καταστάσεις σε συμβολικό παιχνίδι και σε παραμύθια (για παιδιά προσχολικής ηλικίας).
• Συζητήστε τους βασικούς κανόνες γύρω από τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και άλλων εργαλείων επικοινωνίας, έτσι ώστε να μην επηρεάζουν τη σχολική τους απόδοση ή την αλληλεπίδραση με τους φίλους τους στον πραγματικό κόσμο.
• Χειριστείτε τα λάθη του παιδιού σας με κατανόηση αλλά ταυτόχρονα προσέξτε, γιατί μερικές συμπεριφορές του παιδιού σας όπως το sexting, το bullying ή η δημοσίευση φωτογραφιών όπου το παιδί σας π.χ. αυτοτραυματίζεται, μπορεί να σημαίνουν σοβαρά προβλήματα  και να χρειάζεται άμεσα η παρέμβαση ειδικού ψυχικής υγείας (παιδοψυχιάτρου, ψυχολόγου).

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ

• Η πολύωρη επαφή των παιδιών με τα ψηφιακά μέσα λειτουργεί αθροιστικά. Αυτό μπορεί να έχει ως συνέπεια την πιο αργή ανάπτυξη τόσο των γλωσσικών όσο και των γνωστικών τους ικανοτήτων και την εμφάνιση συμπτωμάτων όπως έλλειψη συγκέντρωσης καθώς και διαταραχών ύπνου και διατροφής.

• Εθισμός από το διαδίκτυο (ψυχιατρική διαταραχή).
• Δεν χρειάζεται να καταδικάζουμε τα ψηφιακά μέσα, σε μια εποχή κυριαρχίας τους, αλλά η οριοθέτηση από τους γονείς τόσο στο χρόνο όσο και στο περιεχόμενό τους είναι αυτή που πραγματικά κάνει τη διαφορά και οδηγεί στην υγιή ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών.
• Τα ψηφιακά μέσα είναι μέρος του σημερινού και του μελλοντικού μας κόσμου. Τα οφέλη από τη χρήση τους είναι σαφή, αν χρησιμοποιούνται σωστά και με μέτρο.  Ωστόσο όλες οι έρευνες δείχνουν πως η “πρόσωπο με πρόσωπο” επαφή με την οικογένεια, τους φίλους και τους εκπαιδευτικούς είναι το σημαντικότερο στοιχείο τόσο για τη βελτίωση της μαθησιακής πορείας του παιδιού όσο και την προαγωγή της ψυχικής του υγείας.

Ιωάννης ΚυργιόπουλοςΨυχολόγος (Msc Σχολικής Ψυχολογίας)